Thương lắm, Tết ơi!

Câu chuyện Tết cổ truyền ngày nay xem ra nhiều người xới xáo nên hay không nên có Tết?

Thì ra không có gì là không thể đảo lộn, không có gì là bất biến. Nhẽ văn hoá cũng chênh vênh số phận khi mà kinh tế nắm vai trò chủ đạo? Kinh tế làm biến đổi cốt cách văn hoá của con người, của dân tộc?

Thế hệ tôi, Tết cổ truyền không đủ đầy, không sang chảnh nhưng trong ký ức tuổi thơ nghèo khó Tết vẫn luôn là kỷ niệm đẹp là ý niệm thiêng liêng định vị trong phần hồn đi suốt cuộc đời không thể nhạt phai và không phải riêng tôi như thế.

Gia đình tôi xưa bần nông, cha mẹ tôi lam lũ quanh năm mà vẫn quanh năm thiếu đói. Thế hệ chúng tôi chân đất đầu trần đi học, chữ viết loằng ngoằng củ sắn ngọn khoai, một buổi đi học một buổi chăn trâu cắt cỏ hoặc bắt cua mò ốc ngoài đồng. Vậy mà thế hệ ấy bây giờ vẫn là giáo sư, tiến sỹ, vẫn là những nhà lãnh đạo quản lý cả đấy thôi. Đâu cứ phải học ngày ba buổi, chọn lớp - chọn trường - chọn thầy - chọn ngành,...

Trở lại với câu chuyện Tết: Nhà tôi xưa nghèo lắm, có mấy thước ruộng phần trăm vụ tháng mười thường dành ra vài thước để cấy tý lúa nếp, thu hoạch về thì phơi khô rồi đổ vào chiếc chum trên chèn lá chuối khô. Chút nếp ấy chính là nồi bánh chưng ngày Tết, thịt thà thì năm có năm không, nếu có thì cũng dăm bảy nhà đụng chung con lợn, nhà có lợn để mổ phải là nhà đã làm đầy đủ nghĩa vụ chăn nuôi với hợp tác xã.

Vài cân thịt nếu bó cái giò nấu tý đông là vừa hết, nếu không bó giò thì mới đủ bôi món nọ món kia cho đủ ba ngày Tết. Năm nào nuôi được gà thì cách Tết vài tháng bố tôi thường thiến vài con trống giò để nuôi dành cho Tết, vậy mà có khi Tết đến lại phải trói ra chợ trang trải mắm muối dưa hành, lá dong lá bánh... chứ nào dám ăn.

Ấy là năm còn gạo ăn Tết chứ hết gạo thì mọi khoản lại cắt giảm, chỉ còn ở mức gọi là có. Bởi nói gì nói "đói ngày giỗ cha, no ba ngày Tết", gì không có thì thôi chứ ba ngày Tết chả nỡ để con đói.

Chuyện tranh pháo tuy nghèo nhưng cũng đủ. Giáp Tết bố tôi thường dạo quanh chòm xóm nhì nhằng rồi cũng xin được cành đào bằng ngón tay về cắm vào cái chai để trên bàn thờ, vài bông hoa đào mà cũng làm nên sự khác biệt với ngày thường. Năm thì mẹ mua năm thì bố xin vài tờ giấy điều về hý hoáy viết đôi câu đối rồi phết nhựa sung dán lên hai cột nhà, tươm đáo để, có năm khấm khá thì bỏ hẳn một đồng mua luôn đôi câu đối đỏ loè trên hiệu sách phố huyện, hoặc năm hào là có bức tranh con giáp Đông Hồ. Lũ trẻ chúng tôi thì đì đùng pháo tết mà chủ yếu cũng chỉ là súng diêm, pháo tự cuộn tự chế chứ nếu có được bánh pháo tép cũng phải chờ giao thừa mới đốt. Ngày nay mọi thứ vẫn còn, chỉ tiếng pháo và mùi khói pháo... Ôi, sao mà nhớ thế!

Ngày gói bánh chưng là xôm tụ nhất, mẹ vo gạo nếp, nước vo đầu mẹ giữ lại cho vào hũ sành nút lá chuối, trong những ngày Tết bao nhiêu thức ăn thừa đổ hết vào hũ nước gạo ấy để chua lên ra Giêng mỗi bữa lấy một ít chưng lên làm nước chấm rau diếp, xà lách hoặc chan cơm, thứ nước hổ lốn mọi thứ ấy gọi là nước dấm bỗng. Bánh chưng cũng chỉ gói mươi cái gọi là cho có Tết. Ngày xưa nhìn lên mâm ngũ quả trên bàn thờ gia tiên mà đánh giá sự chỉn chu và phồn thực.

"Già bát cơm canh, trẻ manh áo mới", dù đói no thiếu đủ thế nào thì Tết đến bố mẹ cũng cố sắm cho các con quần áo mới, nếu không đủ bộ thì đứa có áo thì thôi quần, đứa được quần thì thôi áo. Quần áo mới phải đợi đến tối ba mươi Tết, sau khi đã tắm rửa sạch sẽ bằng nước rau mùi thơm do mẹ nấu rồi mới được mặc để đón giao thừa và năm mới. Quần áo mới cũng chỉ xúng xính được ngày mồng Một, sang mồng Hai là lại dắt trâu ra đồng.

Đi lễ Tết anh em họ hàng thời ấy cũng chỉ là chai rượu nút lá chuối hoặc cái bánh chưng cùng quả cau lá trầu, sang hơn thì có cái bánh khảo, hộp mứt mậu dịch. (Có lần tôi ỉ ôi xin được cái bánh khảo đi tết thầy chủ nhiệm. Cầm cái bánh đi được nửa đường thèm quá ăn béng rồi về. Rồi thì cuối năm vẫn lên lớp như thường...). Nhưng chẳng ai chê bôi lễ mọn.

Đặc sản quý nhất của Tết xưa là lời chúc, đi đến đâu, đến nhà ai, gặp bất kỳ ai dù quen dù lạ, câu cửa miệng là lời chúc năm mới những điều tốt đẹp và thiện ý. Hàng xóm làng giềng hay anh em họ mạc ngày thường có giận dỗi nhau nhưng ngày Tết vẫn đến hoặc gặp nhau vẫn tươi tắn xởi lởi tiếng chào. Cũng nhờ ngày Tết mà bao nỗi tị hiềm hờn giận được xí xoá bỏ qua.

Tết xưa cứ thế, có sao dùng vậy, có gì tết nấy, chẳng ai bỉ bôi cạnh khoé giầu nghèo to nhỏ. Thế mà vui, mà chộn rộn và đậm đà tình cảm ấm cúng, ăm ắp tình người tình quê. Ngày nay cuộc sống khấm khá và no đủ bội phần nhưng xem ra nhiều người lo Tết, chán Tết và lời chúc tụng cho nhau cũng đã vơi đi, đã chùng cung quãng chân tình. Mặc dù ngày nghỉ Tết đã nhiều hơn, việc đi lại cũng muôn phần thuận lợi...

Sao cứ phải quá lo, sao cứ phải nặng lòng khi Tết đến? Có một dịp để sum vầy, để hàn huyên, để thăm hỏi chúc tụng, cầu mong cho nhau những điều tốt đẹp tươi mới há chẳng phải tuyệt vời lắm ru?

Chuyện sắm sanh ăn uống, quà cáp lễ lạt,... là tự lòng ta mà ra chứ nào phải ai áp đặt ép buộc gì mà bảo rằng tội vạ. Người nhận lễ cũng vì sân si mà ỉ ôi chê bôi lễ mọn, người dâng lễ cũng phần vì gia cảnh lại cũng phần vì toan tính, mượn Tết để mưu cầu danh lợi, dựa Tết để thể hiện sự hơn người hơn đời,... từ đấy mà sinh ra quà cáp vơi đầy mà mất đi chân tình thiện ý.

Phải chăng cũng vì thế mà sinh ra lo lắng, chán chường vì Tết?

Tết, có sao làm vậy, có gì ăn nấy có sao đâu mà cứ đổ thừa cho Tết nhiêu khê. Hãy đơn giản nhẹ nhàng chuyện ăn uống cho phụ nữ đỡ tất bật lo toan, cho đàn ông đỡ khề khà nhậu nhẹt! Hãy coi trọng thăm viếng hỏi han, xem Tết là cơ hội đoàn viên là dịp giao tình thành ý với nhau. Đấy mới là Tết của con người, của văn hoá bao đời dồn lại. Đừng quá so đo, đừng nên toan tính, đừng sinh lòng đố kị sang hèn, đừng chạnh lòng vì ít hay nhiều vật chất... như thế sẽ thấy tết cổ truyền mãi là điều tuyệt diệu!

Thước đo văn minh của một dân tộc không phải là trình độ phát triển khoa học công nghệ, không phải là một nền kinh tế dư thừa mà chính là mức độ gìn giữ và phát triển một nền văn hoá, bản sắc riêng của chính dân tộc ấy.

Trịnh Đình Nghi - baoxaydung.com.vn